کیفیت زندگی کاری معلمان

محمد روزبهانی*

روزنامه آرمان 18اردیبهشت 92

 

این روزها احتمالا همه ما از طریق رسانه‌های مختلف در جریان روز و هفته معلم قرار گرفته‌ایم و بسیار از مسائل و مشکلات این قشر مهم جامعه شنیده‌ایم. اما شاید نمی‌دانیم که این قشر دقیقا مسائل و مشکلاتشان چیست و وضعیت مطلوب برای افراد شاغل در آن باید چگونه باشد! برای اینکه بهتر متوجه شویم وضع موجود و مطلوب یک شغل چگونه است، بهترین کار این است که آن شغل را با شاخص‌های استانداردی که در دنیای امروز مورد پذیرش عموم متخصصین است بسنجیم. به این شاخص‌ها، ویژگی‌های کیفیت زندگی کاری می‌گویند که شامل چند بعد است. ابعاد یک زندگی کاری با کیفیت به این ترتیب است-1-دستمزد کافی و منصفانه 2-شرایط کاری امن و سالم 3-فرصت برای استفاده از استعدادها و خلاقیت‌های انسانی 4-حقوق فردی 5- رابطه کار و بقیه زندگی و یکی دو مورد دیگر. ما با همین پنج ویژگی وضعیت زندگی کاری معلمان را مورد کنکاش قرار می‌دهیم تا ببینیم چه نتیجه‌ای حاصل می‌شود. اولین مورد دستمزد کافی و منصفانه است. سوال این است که آیا امروزه معلمان در کشور ما از حقوق کافی و منصفانه برخوردارند؟ و جوابی که از زبان مسئولان و معلمان تواماً می‌شنویم این است، خیر! اگر سری به سایت‌ها و روزنامه‌ها بزنیم از زبان نمایندگان مجلس، وزیر آموزش و پرورش و سایر مسئولان بارها شنیده‌ایم که فرهنگیان از نظر حقوق شرایط مطلوبی ندارند. دومین ویژگی که شرایط کاری امن و سالم است را بررسی می‌کنیم. به عنوان مثال سرانه استاندارد فضای کلاسی برای هر دانش‌آموز 5/2 متر است! یعنی برای 35 نفر دانش‌آموز تقریبا کلاسی 80 متری و شاید هم بیشتر نیاز است با وضعیت نور مناسب و میز و صندلی استاندارد! آیا این شرایط برای دانش‌آموزان و معلمان فراهم است؟ خیر!پس ویژگی دوم هم مطلوب نیست. محیط و فضای فیزیکی برخی مدارس کشور در حد استاندارد‌های جهانی نیست. با سر زدن به تعدادی از مدارس در روستاهای کشور، می‌توانیم این وضعیت نامطلوب بعضی مدارس را مشاهده کنیم. در بررسی کیفیت زندگی کاری هر قشر، اگر دو ویژگی دستمزد کافی و منصفانه و شرایط کاری ایمن و سالم در حد مطلوبی نباشد می‌توان به راحتی گفت که این شغل از کیفیت کاری پایینی برخوردار است و دیگرنیازی به بررسی بقیه ابعاد نباشد، اما ما سایر ویژگی‌ها را نیز بررسی می‌کنیم. یک شغل خوب باید به فرد فرصت استفاده از استعدادها و خلاقیت‌های انسانی‌اش را بدهد. شغل معلمی در ایران تا حدودی این فرصت را در اختیار معلم قرار داده است اما در این بین گاهی برخی مدیران این فرصت را از معلم می‌گیرند. در نتیجه جایی برای استفاده از خلاقیت‌ها و استعدادهای او نمی‌ماند. معلمانی بیشترین موفقیت را در امر تدریس دارند که از روش‌های خلاقانه به آسانی و بدون ترس استفاده می‌کنند و دقیقا در چارچوب‌های خشک و بی‌روح عمل نمی‌نمایند. ویژگی دیگری که بودنش نشانه وضعیت مطلوب کاری و نبودنش نشانه وضعیت نامطلوب است، حقوق فردی است. به‌خصوص اجازه دادن به معلمان تا به راحتی و بدون واهمه از مدیران خود سوال یا انتقاد نمایند. این آزادی فردی باعث می‌شود تا بتواند در محیط کار از احساس آزادی و استقلال نسبی مناسبی برخوردار باشند چرا که در نبود این احساس آزادی و استقلال امر تدریس و یادگیری به‌خوبی تحقق پیدا نمی‌کند و کیفیت زندگی کاری کاهش پیدا می‌کند. آخرین ویژگی یک زندگی کاری خوب این است که کار و شغل جای خودش باشد و سایر ابعاد زندگی جای خودش! یعنی وظایف شغلی به فرد اجازه دهد که به دیگر نقش‌های زندگی‌اش عمل نماید. در واقع شغل نباید همه زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. در صورتی که معلمان به دلیل نبود دستمزد کافی ناچارند که ساعات بیشتری را به تدریس و امر آموزش چه به صورت اضافه تدریس، کلاس خصوصی و تدریس در آموزشگاه بپردازند یا در صورت نبود این فرصت‌های درون شغلی با روی آوردن به شغل دوم کمی و کاستی زندگیشان را برطرف نمایند. به هرصورت با نگاه به ویژگی‌های مطلوب زندگی کاری معلمان به این نکته پی می‌بریم که وضعیت شغلی برخی معلمان در شرایط مطلوبی قرار ندارد. جامعه و به‌خصوص مسئولان مرتبط با این قشر تاثیرگذار، می‌بایست هر چه سریع‌تر برای حل این مشکلات اقداماتی انجام دهند.

* معلم و دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی

آموزش‌وپرورش، توسعه و انتخابات

روزنامه بهار 14 اردیبهشت1391
تونی بلر نخست‌وزیر اسبق انگلستان هنگام تبلیغات انتخاباتی برای رسیدن به قدرت، در پاسخ به سوال خبرنگاران که از اولویت‌های دولت آینده او پرسیدند گفت: دولت من سه اولویت مهم خواهد داشت. اولین اولویت من آموزش‌وپرورش است، دومین اولویت آموزش‌وپرورش و سومین اولویت آموزش‌وپرورش است! پاسخ جالبی است، انسان را به فکر وامی‌دارد، چرا برای کشوری پیشرفته چون انگلستان که قاعدتا باید آموزش‌وپرورشی توسعه‌یافته داشته باشد، آموزش‌وپرورش در صدر توجه قرار دارد؟ چرا برای مردم کشورهای پیشرفته این همه تمرکز و توجه به آموزش‌وپرورش مهم است که سیاستمداران برای کسب رای مجبورند به این امر توجه ویژه داشته باشند؟ پاسخ بسیار واضح و روشن است، توسعه و پیشرفت پایدار، حاصل آموزش‌وپرورش پیشرفته و خلاق است. سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش بهترین و مهم‌ترین راه سرمایه‌گذاری و رسیدن به توسعه پایدار و متوازن است. چراکه یک نهاد آموزش‌وپرورش پیشرفته، افرادی خلاق و مستعد را پرورش می‌دهد و انسان‌های خلاق و مستعد نیز جامعه‌ای خلاق و پیشرفته به وجود می‌آورند. آموزش‌وپرورش هم هدف توسعه و هم ابزار و وسیله توسعه است. حال سوال این است که جامعه و سیاستمداران ما چه جایگاهی برای نهاد آموزش‌وپرورش قائل‌اند؟ با مروری به انتخابات در سال‌های بعد از انقلاب، برنامه‌ها و اظهارنظرهای کاندیداها، نمایندگان مجلس و رییسان‌جمهور، حرف‌هایی در رابطه با اهمیت، جایگاه و تاثیر آموزش‌وپرورش بر توسعه و پیشرفت کشور شنیده می‌شود، اما اکثر گروه‌های سیاسی و افرادی که طی این سال‌ها برای رسیدن به قدرت تلاش کرده‌اند، از آموزش‌وپرورش به عنوان مهم‌ترین اولویت یا یکی از اولویت‌های مهم‌شان نام نبرده‌اند یا اگر به عنوان اولویت به آن اشاره‌ای داشته‌اند، برنامه‌ای جامع برای توسعه این نهاد ارائه نکرده‌اند. البته بخشی از این بی‌توجهی به دیدگاه جامعه ایران برمی‌گردد که هنوز آموزش‌وپرورش را به عنوان اولویتی برای توسعه کشور نمی‌دانند و به همین دلیل شاید از دولت‌ها و سیاستمداران انتظاری نداشته باشند. یکی از دلایل کم‌توجهی به جایگاه آموزش‌وپرورش توسط جامعه و دولتمردان این است که هم جامعه و هم مسئولان میزان تاثیر نهاد آموزش‌وپرورش بر توسعه و پیشرفت کشور را درک نمی‌کنند. شاید از نظر اکثریت جامعه و سیاستمداران اولویت‌های مهم‌تر اقتصادی و اجتماعی وجود دارد که نوبت به آموزش‌وپرورش نمی‌رسد و نمی‌دانند که بیشتر مسائل و مشکلات اجتماعی و اقتصادی یک جامعه با تمرکز و اهمیت دادن به این نهاد مرتفع می‌شود. اما به هر دلیل عدم توجه و تمرکز بر آموزش‌وپرورش برای رسیدن به توسعه پایدار و همه‌جانبه اشتباهی است که پیامدهای منفی غیرقابل جبران خواهد داشت. با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست‌جمهوری باید دید کسانی که خود را نامزد ریاست‌جمهوری می‌کنند، در اولویت‌ها، اهداف و برنامه‌هایشان که برای امور کشور تدارک دیده‌اند و در معرض دید و قضاوت شهروندان قرار خواهند داد، تمرکزشان بر چه اهداف و اولویت‌هایی است؟ در رابطه با توسعه پایدار و متوازن چه نظری دارند؟ چه اولویتی برای نهاد آموزش‌وپرورش قائل‌اند؟ رابطه توسعه و آموزش‌وپرورش را چگونه می‌بینند؟
تاکنون در بین افرادی که برای ریاست‌جمهوری اعلام آمادگی و حضور کرده‌اند، هنوز کسی در رابطه با اولویت آموزش‌وپرورش و جایگاهی که در آینده در دولت برای آن در نظر گرفته است حرفی نگفته است! بیشتر این افراد روشی انتقادی و واکنشی نسبت به دولت فعلی دارند و به نوعی در نقد عملکرد آن عمل می‌کنند و اندکی نیز شعار‌های کلی و مبهم ارائه می‌دهند! باید منتظر بود و دید این افراد و احتمالا کسان دیگری که در آینده حضور خواهند یافت، در تبلیغات‌شان به نهاد آموزش‌وپرورش (البته نهاد آموزش‌وپرورش شامل همه مراکز، سازمان‌ها و موسسات مرتبط با آموزش‌وپرورش می‌شود، از جمله مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز خصوصی آموزشی، فنی و حرفه‌ای آموزشگاه‌ها و...) چه اولویتی می‌دهند. چه اهدافی ارائه می‌کنند و چه برنامه‌های خرد، کلان و کاربردی برای توسعه آموزش‌وپرورش در سطح ملی تهیه کرده‌اند. در پایان، یادآوری این سخن مارشال، اقتصاددان بزرگ قرن19 نیز خالی از لطف نیست که: اگر نتیجه سالیان سال سرمایه‌گذاری برای راه دادن مردم به آموزش عالی (آموزش‌وپرورش) همان باشد که فقط چند نیوتن، داروین، شکسپیر و بتهوون دیگر به وجود‌ آید، مسلما بیش از آنچه که خرج شده است، به دست آمده است.
*دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی گروههای اجتماعی

هنوز هم همان تخته همان گچ، همان نیمکت ها

گفت و گو با روزنامه آرمان92/2/12

روناک حسینی: قصه زیاد است اما این که دنبال کدامشان را بگیری به واقعیت می­رسی ماجرای دیگری است. خیلی از حرف­ها توی شلوغی تبلیغات گم می­شود و به سرانجام نمی­رسد. چقدر از وعده‌های مسئولان برای معلم‌ها محقق شده و تغییرات در آموزش تا الان چه تاثیراتی داشته؟ به بهانه روز معلم با یک معلم و کارشناس آموزش به گفت­و­گو نشستیم. محمد روزبهانی دانشجوی دکتری جامعه شناسی است و بیست سال است که تدریس می­کند...