یاداشت های محمد روزبهانی
اجتماعی، فرهنگی،آموزشییاداشت های محمد روزبهانی
اجتماعی، فرهنگی،آموزشیکیفیت زندگی کاری معلمان
این روزها احتمالا همه ما از طریق رسانه‌های مختلف در جریان روز و هفته معلم قرار گرفته‌ایم و بسیار از مسائل و مشکلات این قشر مهم جامعه شنیده‌ایم. اما شاید نمی‌دانیم که این قشر دقیقا مسائل و مشکلاتشان چیست و وضعیت مطلوب برای افراد شاغل در آن باید چگونه باشد! برای اینکه بهتر متوجه شویم وضع موجود و مطلوب یک شغل چگونه است، بهترین کار این است که آن شغل را با شاخص‌های استانداردی که در دنیای امروز مورد پذیرش عموم متخصصین است بسنجیم. به این شاخص‌ها، ویژگی‌های کیفیت زندگی کاری می‌گویند که شامل چند بعد است. ابعاد یک زندگی کاری با کیفیت به این ترتیب است-1-دستمزد کافی و منصفانه 2-شرایط کاری امن و سالم 3-فرصت برای استفاده از استعدادها و خلاقیت‌های انسانی 4-حقوق فردی 5- رابطه کار و بقیه زندگی و یکی دو مورد دیگر. ما با همین پنج ویژگی وضعیت زندگی کاری معلمان را مورد کنکاش قرار می‌دهیم تا ببینیم چه نتیجه‌ای حاصل می‌شود. اولین مورد دستمزد کافی و منصفانه است. سوال این است که آیا امروزه معلمان در کشور ما از حقوق کافی و منصفانه برخوردارند؟ و جوابی که از زبان مسئولان و معلمان تواماً می‌شنویم این است، خیر! اگر سری به سایت‌ها و روزنامه‌ها بزنیم از زبان نمایندگان مجلس، وزیر آموزش و پرورش و سایر مسئولان بارها شنیده‌ایم که فرهنگیان از نظر حقوق شرایط مطلوبی ندارند. دومین ویژگی که شرایط کاری امن و سالم است را بررسی می‌کنیم. به عنوان مثال سرانه استاندارد فضای کلاسی برای هر دانش‌آموز 5/2 متر است! یعنی برای 35 نفر دانش‌آموز تقریبا کلاسی 80 متری و شاید هم بیشتر نیاز است با وضعیت نور مناسب و میز و صندلی استاندارد! آیا این شرایط برای دانش‌آموزان و معلمان فراهم است؟ خیر!پس ویژگی دوم هم مطلوب نیست. محیط و فضای فیزیکی برخی مدارس کشور در حد استاندارد‌های جهانی نیست. با سر زدن به تعدادی از مدارس در روستاهای کشور، می‌توانیم این وضعیت نامطلوب بعضی مدارس را مشاهده کنیم. در بررسی کیفیت زندگی کاری هر قشر، اگر دو ویژگی دستمزد کافی و منصفانه و شرایط کاری ایمن و سالم در حد مطلوبی نباشد می‌توان به راحتی گفت که این شغل از کیفیت کاری پایینی برخوردار است و دیگرنیازی به بررسی بقیه ابعاد نباشد، اما ما سایر ویژگی‌ها را نیز بررسی می‌کنیم. یک شغل خوب باید به فرد فرصت استفاده از استعدادها و خلاقیت‌های انسانی‌اش را بدهد. شغل معلمی در ایران تا حدودی این فرصت را در اختیار معلم قرار داده است اما در این بین گاهی برخی مدیران این فرصت را از معلم می‌گیرند. در نتیجه جایی برای استفاده از خلاقیت‌ها و استعدادهای او نمی‌ماند. معلمانی بیشترین موفقیت را در امر تدریس دارند که از روش‌های خلاقانه به آسانی و بدون ترس استفاده می‌کنند و دقیقا در چارچوب‌های خشک و بی‌روح عمل نمی‌نمایند. ویژگی دیگری که بودنش نشانه وضعیت مطلوب کاری و نبودنش نشانه وضعیت نامطلوب است، حقوق فردی است. به‌خصوص اجازه دادن به معلمان تا به راحتی و بدون واهمه از مدیران خود سوال یا انتقاد نمایند. این آزادی فردی باعث می‌شود تا بتواند در محیط کار از احساس آزادی و استقلال نسبی مناسبی برخوردار باشند چرا که در نبود این احساس آزادی و استقلال امر تدریس و یادگیری به‌خوبی تحقق پیدا نمی‌کند و کیفیت زندگی کاری کاهش پیدا می‌کند. آخرین ویژگی یک زندگی کاری خوب این است که کار و شغل جای خودش باشد و سایر ابعاد زندگی جای خودش! یعنی وظایف شغلی به فرد اجازه دهد که به دیگر نقش‌های زندگی‌اش عمل نماید. در واقع شغل نباید همه زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. در صورتی که معلمان به دلیل نبود دستمزد کافی ناچارند که ساعات بیشتری را به تدریس و امر آموزش چه به صورت اضافه تدریس، کلاس خصوصی و تدریس در آموزشگاه بپردازند یا در صورت نبود این فرصت‌های درون شغلی با روی آوردن به شغل دوم کمی و کاستی زندگیشان را برطرف نمایند. به هرصورت با نگاه به ویژگی‌های مطلوب زندگی کاری معلمان به این نکته پی می‌بریم که وضعیت شغلی برخی معلمان در شرایط مطلوبی قرار ندارد. جامعه و به‌خصوص مسئولان مرتبط با این قشر تاثیرگذار، می‌بایست هر چه سریع‌تر برای حل این مشکلات اقداماتی انجام دهند.
* معلم و دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی
