چه کسانی تنبیه می کنند؟

نشریه نگاه ، نیمه اول دی ماه 1392 

نورعلی  عباسپور *

تنبیه، فصلی از آیین نامه انضباطی مدارس را تشکیل می دهد. در منابع روانشناسی، تنبیه این گونه تعریف شده است : ارائه محرک های آزار دهنده برای کاهش رفتار مشکل زا و هدف آن جلوگیری و ممانعت از رفتارهای نامطلوب دانش آموزانی است که مشکلاتی را در فرآیند آموزش و پرورش مدرسه ایجاد می کنند. هر چند تنبیه برای کاهش رفتارهای نامناسب ضرورت دارد اما اعمال تنبیه، نباید صدمه جسمی و روانی به دنبال داشته باشد. اغلب روان شناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت، مدارس را از این نوع تنبیه برحذر داشته اند و بر این باورند که تاثیرات آن کوتاه مدت است و پیامدهای ناخوشایندی در پی دارد. در آیین نامه انضباطی تنبیه بدنی و توهین به دانش آموزان به صراحت نهی شده است. با این حال همچنان شاهد هستیم که برخی از مدیران و معلمان از این اصل تخطی کرده و نسبت به تنبیه بدنی، تحقیر و توهین فراگیران اقدام مینمایند. عوامل متعددی را می توان برشمرد، که چرا برخی اولیای مدرسه و معلمان به این کار مبادرت می ورزند. آگاهی از برخی ویژگی های افرادی که تنبیه را انتخاب می کنند می تواند کمک خوبی در جذب و تربیت کادر مدرسه باشد.

درماندگی: درماندگی یعنی من نمی توانم، در عوض خودکارآمدی یعنی، من می توانم. معلمی که از این نظر ضعیف است به عبارت دیگر ، احساس درماندگی می کند، اغلب خود را در کلاس با مشکل روبرو می بیند و اطمینانی به اداره کلاس خود ندارد. در برابر رفتار بد دانش آموزان نگران یا عصبانی می شود. در مورد توانایی دانش آموزان بدبین است، کلاس را زندان می پندارد، در برقراری نظم وانضباط کلاس، روش تنبیه کردن را در پیش می گیرد. دانش آموزان از معلمانی که اعتماد به نفس و کارایی بهتری دارند، بیشتر یاد می گیرند. چنین معلمانی، دانش آموزان مساله ساز کلاس را قابل کنترل و قابل تربیت می دانند .از مسایل و مشکلاتی که در کلاس پیش می آیند نمی هراسند و آنها را با تبدیل کردن به موقعیت های یادگیری، حل می کنند. ضعف در انتقال درست مطالب به فراگیران درماندگی فرد را تشدید می کند.

ضعف در مهارت های ارتباطی: مدیران و معلمانی که توان ارتباطی مناسب با دانش آموزان را ندارند مجبور به تنبیه می شوند. گلاسر( 2000 ) معتقد است چنانچه مدارس نتوانند با دانش آموزان ارتباط برقرار کنند، به اعمالی همانند انتقاد، سرزنش، شکایت، تهدید، تنبیه و تطمیع رو می آورند. وی هفت عادت ارتباطی موثر را دلسوزی، گوش دادن، حمایت، مساعدت، دلگرمی دادن،اعتماد کردن و دوستی بر می شمارد که به مستحکم شدن ارتباط می انجامد. وقتی مدیران و معلمان نتوانند با دانش آموزان روابط حسنه برقرار کنند،  قادر نخواهند بود مسایل و مشکلات آنها را بشناسند
و راهی برای حل آنها پیدا کنند. نیازهای آنان را تشخیص دهند و پاسخ مناسب به آنها بدهند. علایق آنها را بدانند ومیل به یادگیری را در آنان برانگیزند. بدیهی است ناتوانی در به کارگیری مهارت های ارتباطی موجب می شود، شیو ه های مبتنی بر زور گویی و تنبیه برای تغییر رفتار سهل الوصول
تلقی گردد.
فقدان انگیزه: کار در مدرسه بیش از هر چیز نیازمند، علاقه و شوق تدریس است دوست داشتن دانش آموزان و برخورد صمیمی با آنان سبب می شود که همدلی تقویت شود و ارتباط جای انضباط را بگیرد. اگر کادر مدرسه از شرایط شغلی خود راضی نباشند، انگیزه ای برای فعالیت نخواهند داشت و خود را در وضعیتی اجبار و رفع تکلیف می بینند. در این صورت با کوچکترین رفتار نامناسب
دانش آموزان برانگیخته می شوند و عنان اختیار را از دست می دهند و به ضرب و شتم آنان می پردازند. اغلب کسانی که انگیزه کافی در شغل خود ندارند بی حوصله، سرخورده، سردرگم و با یاس و ناامیدی مواجه هستند و این شرایط برای کسی که در مدرسه کار می کند باعث می شود تا آنان
تاب تحمل آزار واذیت های دانش آموزان رانداشته باشند و تنبیه را موثرترین ابزار کنترل رفتار بدانند.
اخلاق مستبدانه: این خصوصیت محدود کننده و تنبیهی است ؛  این افراد به برقراری نظم در کلاس، بیش از آموزش اهمیت می دهند. معلمان مستبد، کنترل و محدودیت های جدی بر دانش آموزان دارند و به ندرت با آنان گفتگو می کنند. دانش آموزان کلاس های مستبدانه، فراگیرانی غیرفعال می شوند. در فعالیت های ابتکاری ناموفق اند، در فعالیت های اجتماعی دچار تنش می شوند و از مهارت های ارتباطی ضعیفی برخوردارند.
این دسته از مدیران و معلمان، رابطه خود را با دانش آموزان بر مبنای مناسبات قدرت پایه گذاری می کنند و خود را صاحب اختیار کامل می دانند و به خود حق می دهند که هر تصیمی درباره دانش آموزان بگیرند، از طرف دیگر انتظار دارند که دانش آموزان تابع بی چون چرای اولیای مدرسه باشند طبیعی است در چنین فضایی رفتارهای مشکل ساز فراوانی بیشتری داشته باشد و به ناچار انواع تنبیه هم تجویز خواهد شد.

*مدرس دانشگاه فرهنگیان