تحصیل رایگان در مدارس غیر دولتی

منبع:گروه گزارش سخن معلم

گفت وگو با محمد روزبهانی کارشناس آموزشی درباره طرح بسته حمایتی آموزش و پرورش

---

 اشاره : سازمان مدارس غیر دولتی و مشارکت های مردمیِ آموزش و پرورش در سال جاری طرحی مفصل ارائه داد که بر اساس آن برای جبران کمبودِ نیرو در مدارس دولتی و نیز تحت پوشش بردنِ دانش آموزان در مناطق کمتر برخوردار راه حل هایی اندیشیده شده است . این طرح با کمک گرفتن از بخش غیر دولتی و واگذاری مدارس دولتیِ مازاد به موسسان ، درصدد جبران کمبود نیرو و تحت پوشش قرار دادن دانش آموزان در مناطق محروم است و به این ترتیب اهدافی دوگانه از جمله حمایت از بخش غیر دولتی و نیز برخوردار کردن دانش آموزان برخی مناطق از کیفیت آموزشی بهتر را دنبال می کند . عنوان این برنامه بسته ی حمایتی است که شامل 7 بند است و هم اکنون در حال اجرا می باشد.مجری مستقیم بسته ی حمایتی ،سازمان مدارس غیردولتی و مشارکت های مردمی است. در این بسته برای کمک به مشارکت هر چه بیشتر مردم در امر آموزش و پرورش تدابیری اندیشیده شده است، از جمله آسان نمودن اخذ مجوز برای تاسیس مدارس غیر دولتی، پرداخت تسهیلات کم بهره برای خرید و ساخت مدارس غیر دولتی، خرید خدمات آموزشی از مدارس غیر دولتی ، واگذاری بخشی از فضاهای مازاد مدارس به موسسین غیر دولتی و ...این طرح مخالفان و منتقدانی نیز دارد که از زوایای گوناگون آن را مورد انتقاد قرار می دهند. به منظور روشن شدنِ هر چه بیشتر ابعاد این طرح و آگاهی از اهداف آن ، پای سخن محمد روزبهانی کارشناس آموزشی نشسته ایم . 

 

روزبهانی کارشناس مسائل آموزش و پرورش است که 22 سال سابقه تدریس،پژوهش و کار اجرایی در این راحوزه دارد .وی که از موافقان این طرح است ،هدف اصلی از ارائه آن را مشارکت موسسان غیر دولتی به منظور کبفیت بخشی به آموزش و پرورش مدارس دولتیِ مشمول طرح می داند. به اعتقاد وی اکثریت قریب به اتفاق این مدارس در حاشیه شهرها و نقاط محروم و کمتر برخوردار قرار دارند و کمبود نیروی آموزشی همه ساله آموزش و پرورش این شهرها را با مشکلات عدیده ای مواجه ساخته است .

به نظر شما جایگاه مدارس غیر دولتی در برنامه های دولت های مختلف بعد از انقلاب کجا بوده و نگاه وزرا و مسئولین آموزش و پرورش به آن چگونه بوده است ؟
در بررسی اجمالی سیاست های دولت های مختلف در حیطه آموزش و پرورش متوجه می شویم که اکثر دولت ها به شکلی غیر کارشناسی،غیر علمی و حتی بدبینانه به مدارس غیر دولتی نگاه می کردند. این در حالی است که ملاک های ثابت و غیر قابل تفسیر و توجیهی برای سنجش این مدارس وجود دارد که کیفیت آنها در بُعد آموزشی و پرورشی را ثابت می کند .
در حیطه پرورشی در مدارس غیر دولتی بودجه مصوب داریم و برای رشد فکری و فرهنگی دانش آموزان برنامه وجود دارد . مقایسه کنید با مدارس دولتی که به خاطر کمبود بودجه حتی در امور جاری خود نیز دچار مشکل هستند و یا در عرصه آموزشی مدارس غیر دولتی همه ساله آمار بسیار خوبی در کنکور سراسری دارند. اکثرا باور داریم که راه یافتن به دانشگاه های خوب از اهداف اصلی اولیا و دانش آموزان است و نیز تعداد راه یافتگان به دانشگاه ملاکی برای سنجش میزان کیفیت مدارس محسوب می شود . اگر موفقیت مدارس غیر دولتی در دو عرصه آموزشی و پرورشی را در نظر داشته باشیم، دیگر دلیلی برای مخالفت با این گونه مدارس نداریم.

آیا چنین نگاهی در کشورهای دیگر وجود ندارد؟ به عبارت دیگر آیا مشارکت بخش غیر دولتی در کشورهای دیگر امری پذیرفته شده است و یا آنها نیز چنین موضوعی را به سادگی برنمی تابند؟ اگر با ذکر مثال توضیح دهید ممنون می شوم .
کشورهای مهمی همچون آلمان و ژاپن که در زمینه ی آموزش و پرورش جزء کشورهای پیشرو و موفق به حساب می ایند، توانسته اند با آموزش آموزه های دقیق و کاربردی به دانش آموزان بهترین نتیجه را به دست آورند. نتیجه ی چنین سیستم های آموزشی هم بازتولید نظام های فرهنگی اجتماعی اقتصادی در این دو کشور بوده است. جالب است که در این کشورها تنها درصد کمی از آموزش و پرورش در اختیار دولت و متمرکز است و بقیه در دست بخش غیر دولتی و نهاد های غیر دولتی است مانند شهرداری ها. باید به این نکته توجه داشت که در این نظام های آموزشی موفق نظارت دولتی وجود دارد اما دخالت در کمترین حد ممکن صورت می گیرد. نظام آموزشی موفق ، نظامی است که چالاک و غیر متمرکز باشد. تصمیمات از پایین به بالا گرفته شود و در یک کلام هر چه وابستگی نظام های آموزشی به دولت ها کمتر و به مردم و نهاد های غیر دولتی بیشتر باشد. موفق ترند.
از طرفی، دولت هایی که توان بالای اقتصادی ندارند و به این دلیل قادر به ارائه سرویس و خدمات کامل و کافی در همه ی بخش ها به جامعه نمی باشند سعی در این دارند که از کمک بخش های خصوصی و غیر دولتی بهره گیرند و بسیاری از کارها را به این بخش ها واگذار نمایند. حتی در امر تعلیم و تربیت نیز یکی از بهترین کارها واگذاری امر مدیریت اقتصادی و اجرایی مدارس به بخش های غیر دولتی است.زمانی که دولت به هر دلیل نمی تواند امکانات کافی ارائه دهد، اگر آموزش و پرورش را غیر متمرکز نکنیم، نوعی ظلم در حق شهروندان است ؛ به این معنی که تنها دولت عهده دار خدمات آموزشی باشد و از ان سو نتواند بهترین آموزش را به دانش آموزان ارائه دهد.

عمده ی نقدها بر طرح اخیر آموزش و پرورش در خصوص واگذاری مدارس دولتی بر این مدار می چرخد که در این طرح از نیروهایی استفاده می شود که تخصص و دغدغه ای در زمینه ی آموزش و پرورش ندارند و این گونه واگذاری به امر آموزش ضربه می زند. نظر شما در رابطه چیست ؟
این متاسفانه ایرادی است که مخالفان طرح یا بر اساس ذهنیت خود و یا با استناد به موارد بسیار معدود مطرح می کنند. طبق قانون و عرف موجود در میان متولیان نظام آموزشی، اجازه ی تاسیس مدارس ،واگذاری و خرید خدمات از بخش های غیر دولتی با اولویت هایی خاص و به ترتیب صلاحیت صورت می گیرد. در وهله اول معلمان شاغل و یا بازنشسته در زمینه ی همکاری با نظام آموزشی در اولویت هستند در مرحله دوم شخصیت های فرهنگی و اجتماعی جامعه در امر تعلیم و تربیت در بخش غیر دولتی واجد صلاحیت هستند. در نهایت اولویت با شخصیت های علمی و دانشگاهی است. بنابراین ، این ادعا که مشارکت بخش غیر دولتی در اموزش به معنای افت کیفیت است یا اینکه با کسانی همکاری می شود که در امر اموزش تخصصی ندارند خیلی به جا نیست.

آیا طرح بسته حمایتی و گسترش مشارکت بخش غیر دولتی در واقع یک دگرگونی زیربنایی در آموزش و پرورش محسوب می شود ؟

خیر، گروهی قلیل در نشریات و رسانه ها این گونه القا می کنند که وزارت آموزش و پرورش می خواهد در نظام تعلیم و تربیت دگرگونی ایجاد نماید و هم چیز را به هم بزند و مدارس را بفروشد . این ادعا درست نیست. به طور معمول هر دولتی که زمام امور را در دست می گیرد، در همه ی بخش ها برنامه هایی دارد و می خواهد طبق برداشت و برنامه خود عمل نماید. در حوزه ی آموزش و پرورش هم همین طور. دکتر روحانی در زمینه ی آموزش و پرورش معتقد است که برخی مسئولیت ها و مدیریت ها را به بخش ها و نهادهای غیر دولتی واگذار نماییم و برنامه ی دکتر فانی نیز در راستای برنامه ها و گفته های رئیس جمهور و مجموعه دولت است. هدف دولت تدبیر و امید، اصلاح بخش هایی از روش هایی است که در چند سال گذشته در آموزش و پرورش اجرا شد و نه دگرگونی اساسی در این حوزه.در واقع هدف اصلیی دولت کمک گرفتن از توان بخش غیر دولتی است.

آیا دخالت بخش غیر دولتی در آموزش و پرورش مسبوق به سابقه است و یا مجموعه آقای فانی در صدد در انداختن طرحی نو است ؟
آموزش و پرورش نوین بیش از دو قرن است که پا به عرصه ظهور گذاشته است. همه ی کشورهای جهان پذیرفتند که روش های سنتی آموزش و پرورش برای دنیای جدید کاربردی ندارد و بر این اساس دست به تغییر و تحول در نظام اموزشی کشورشان زدند از جمله در ایران. در ایران در دوره ی مشروطه ، آموزش همگانی وارد قانون شد اما این مسئله عملا از دوره های بعدی اجرایی شد. در این صد سال گذشته نظام رسمی آموزشی ایران مسیر ترقی را تا حدودی طی کرده است. اما نکته ای که کمی عجیب به نظر می رسد حضور صد درصدی دولت در امر آموزش و پروش است که به بخش های غیر دولتی اجازه حضور آن چنانی نداده است. در این یک قرن اخیر روز به روز به تسلط دولت بر آموزش و پرروش افزوده شده است در صورتی که بسیاری از کشورهای جهان و حتی در گذشته جامعه ایران حضور بخش غیر دولتی در نظام آموزش و پرورش بسیار ملموس و اثر گذار بوده است.ما باید به تجربه ی جهانی نگاه کنیم و از آن بهره بگیریم. نه این که به ین تجربه ها توجه ای نداشته باشیم. امروزه متاسفانه در بین مدارس دولتی هیچ گونه رقابتی برای ارائه آموزش کیفی و بهتر نمی بینیم. رقابت بنیاد تحول و پیشرفت است. در حوزه ای که رقابت نباشد تغییر و پیشرفتی هم نیست. اگر می خواهیم در بخش آموزشی پیشرفتی داشته باشیم باید زمینه ی حضور رقیبان را فراهم نماییم.

 چه تضمینی وجود دارد که کیفیت آموزشی و پرورشی این مدارس مطابق ایده ها و برنامه های وزارت آموزش و پرورش پیش برود ؟
بزرگ ترین و مهم ترین تضمین که حتی از نظارت و برنامه ریزی هم مهم تر است، واقعیت های غیر قابل انکاری است که هیچ کس قادر به نادیده گرفتن آنها نیست و آن اینکه فقر و ناتوانی مالی هیچ گاه عامل رشد و توسعه نبوده است و نخواهد بود ، زمانی که آموزش و پرورش توان پرداخت هزینه های جاری خود را ندارد، چگونه می تواند عامل رشد فکری و فرهنگی و معنوی دانش آموزان و جامعه باشد؟

هم اکنون حدود 40 درصد از کل کارمندان دولت را نیروهای آموزش و پرورش تشکیل می دهند و دولت در این زمینه با دشواری فراوانی در پرداخت حقوق این افراد مواجه است . نتیجه این می شود که کمبود بودجه باعث شده است که آموزش و پرورش حتی توان نظارت درست و اصولی بر عملکرد کارکنان را هم نداشته باشد . اما مدارس غیر دولتی بر اساس مصوبات و شرح وظایف و نیز بر اساس گزارش عملکردهای متعدد و متوالی، هم برای نظارت و هم برای امور پرورشی بودجه دارند و این مسائل را به نحو احسن رعایت می کنند .

گفته می شود افرادی که مؤسس به عنوان معلم به این مدارس می‌آورد، پس از مدتی، از مدعیان استخدام در آموزش و پرورش خواهند بود و شاهد آن را هم تجمعات افراد مختلف برای استخدام در آموزش و پرورش می دانند .
در این ارتباط باید به دو نکته اشاره کرد. اولا در هیچ کجای این طرح و در هیچ بندی از قرارداد موسس با معلمان و عوامل اجرایی سخن از استخدام در آموزش و پرورش به میان نیامده است و اینکه نیرویی خواهان استخدام در یک نهاد دولتی باشد،مساله ای عام است که ارتباطی به این طرح ندارد. ثانیا کلیت این طرح اتفاقا کاهش بار مالی و استخدامی دولت و صرفه جویی در منابع است و انتقاد از آن به بهانه ایجاد مسئولیت استخدام نیروهای غیردولتی برای دولت، بدون شک جز فرار به جلو چیز دیگری نیست.

انتقاد مطرح شده ی دیگر این است که دامنه واگذاری توأم با شتاب زدگی و اینکه حتی برخی مدارس در مهر و آخر شهریور واگذار شده است، موجب نادیده گرفتن شرایط انتخاب معلمان واجدالشرایط برای کتاب‌های تازه تألیف شده است .چرا که در دوره ابتدایی، بسیاری از کتاب‌ها جدید است و تدریس آن کار هر کسی نیست و معلمان باسابقه نیز در تابستان، دوره می‌بینند . به عبارت دیگر طرح عجولانه بوده است؟
بر حسب اتفاق و به خاطر نزدیکی زمان بازگشایی مدارس و از آن جایی که بر اساس این طرح مدیر و معاون مدارس را آموزش و پرورش مامور می کند ، بسیاری از مدیران ترجیح داده اند تا کادر آموزشی از معلمان باسابقه مدارس غیر دولتی برای تدریس استفاده کنند.

با تشکر از حضور شما در این گفت و گو،چنانچه احساس می کنید نکته ای نا گفته وجود دارد، بفرمایید؟
تنها نکته ای که به ذهنم می رسد این است که ،برخی دوستان فعال در عرصه مطبوعات که به عنوان منتقد غیر دولتی شدن آموزش و پرورش مصاحبه می کنند و مطلب می نویسند، دیدگاه شان بیشتر سلبی است تا ایجابی. این منتقدین راه حلی برای بحران منابع در آموزش و پرورش و گستردگی سازمانی و تمرکز بیش از اندازه ی آن ندارند. تنها بر طبل اصل سی و رایگان بودن آموزش می کوبند که ازاین اصل هم تفاسیر متفاوتی می توان داشت .

به نظر من مشکل آموزش و پرورش دقیقا مثل معضل کم آبی یک مسئله ی ملی است که باید راهکار علمی و متناسب با تجربه ی کشورهای موفق برای آن پیدا کرد. چیزی که مشخص است این است که تداوم شرایط موجود در بلند مدت کاملا غیر ممکن است. صرفا با این برچسب زدن نا درست که مدارس را پولی کرده اند . مشکلی حل نمی شود. در صورتی که در این طرح حتی یک ریال از دانش آموزان گرفته نمی شود بلکه دولت هزینه ی تحصیل دانش آموزان را به مدارس غیر دولتی می پردازد. یعنی یک نوع یارانه ی آموزشی است.

در پایان لازم به ذکر است که این طرح در واقع ،تحصیل رایگان در مدارس غیر دولتی است.